Đế chế Aztec phát triển mạnh mẽ ở Thung lũng Mexico từ năm 1325 đến năm 1519 sau Công Nguyên và là nền văn minh vĩ đại cuối cùng trước khi người Tây Ban Nha đến vào đầu thế kỷ 16.
Ở đây chúng ta thấy viên đá lịch Aztec được gọi là Đá Mặt trời. Nó có hình tròn, mặt ở giữa và lưỡi thè ra. Trong các vòng tròn đồng tâm đi ra từ giữa có nhiều lớp, mỗi lớp có hoa văn phức tạp.
Một bản tái tạo bằng gốm hiện đại của đá lịch Aztec được gọi là Đá Mặt trời. Bản gốc được chạm khắc trên đá bazan, được khai quật ở Thành phố Mexico vào năm 1790. Đá đã trở thành biểu tượng quốc gia không chính thức của Mexico.
Đế chế Aztec phát triển mạnh mẽ ở miền trung Mexico trong thời kỳ hậu cổ điển của lịch sử Mesoamerican, từ khoảng năm 1325 đến năm 1521 sau Công nguyên. Nó được coi là một trong những nền văn minh vĩ đại của châu Mỹ – được biết đến với những kỳ công đáng kinh ngạc về quy hoạch đô thị, kỹ thuật, chinh phục quân sự và những đổi mới nghệ thuật độc đáo – và nền văn minh Mesoamerica vĩ đại cuối cùng trước khi người Tây Ban Nha đến vào thế kỷ XVI.
Người Aztec, còn được gọi là Mexica, được cai trị bởi sự kết hợp của nỗi sợ hãi, sự thao túng chính trị khéo léo, các liên minh và lực lượng quân sự. Đồng thời, người Aztec là những nghệ nhân, kỹ sư, nhà xây dựng, thương nhân và nhà nông học nổi tiếng. Họ đã tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đầy màu sắc và phức tạp, những thành phố rộng lớn với những kim tự tháp cao chót vót và những cống dẫn nước vĩ đại, một hệ thống nông nghiệp năng suất cao và một hệ thống chữ viết sử dụng các biểu tượng và ký hiệu âm tiết.
Ngày nay, ảnh hưởng của người Aztec đối với xã hội và văn hóa Mexico hiện đại là sâu sắc và sâu rộng, có thể thấy rõ trong ẩm thực, kiến trúc, nghệ thuật, văn học, v.v.
Nguồn gốc và sự phát triển của đế chế Aztec
Theo truyền thuyết, người Aztec di cư vào Thung lũng Mexico từ Aztlán, được cho là ở đâu đó ở phía Bắc. (Từ “aztlán” có nguồn gốc từ ngôn ngữ Nahuatl và thường được dịch là “vùng đất trắng” hay “vùng đất của diệc trắng”, theo Britannica .) Những người di cư này có thể là những người săn bắn hái lượm từ tây bắc Mexico và được tổ chức thành một nhóm lỏng lẻo. liên minh các bộ lạc du mục, theo Britannica; họ là những thợ săn và chiến binh lành nghề, công khai thù địch với những cư dân định cư ở Thung lũng Mexico.
Như được mô tả trong một số mật mã của người Aztec, những bản thảo nổi tiếng của Người bản địa được viết trên giấy vỏ cây và được gấp lại như một chiếc đàn accordion, người Aztec được vị thần trưởng của họ, Huitzilopochtli, dẫn đến Thung lũng Mexico, theo New World Encyclopedia . Phần lớn thung lũng đã có người sinh sống, bao gồm cả đất nông nghiệp tốt, vì vậy người Aztec định cư trên một hòn đảo ở cuối phía tây của Hồ Texcoco. Họ xây dựng thủ đô của mình, Tenochtitlán (Thành phố Mexico ngày nay), tại nơi họ quan sát thấy một con đại bàng – một biểu tượng mạnh mẽ trong hệ tư tưởng của người Aztec – đậu trên đỉnh một cây xương rồng nopal và ngoạm một con rắn trong móng vuốt của nó (một hình ảnh được mô tả trên cây xương rồng hiện đại). Cờ nước Mê hi cô).
Tuy nhiên, khảo cổ học hiện đại lại vẽ nên một bức tranh khác về nguồn gốc của người Aztec. Những người sau này được gọi là người Aztec là một trong nhiều nhóm nói tiếng Nahuatl chiếm giữ Thung lũng Mexico. Trong thế kỷ 12 sau Công Nguyên, nhiều dân tộc trong số này bắt đầu tự tổ chức thành các cộng đồng độc lập. Michael Smith, giáo sư khảo cổ học tại Đại học bang Arizona (ASU) và giám đốc Phòng thí nghiệm nghiên cứu Teotihuacan tại ASU, nói với Live Science: “Hình thức chính trị cơ bản của các nhóm này là thành phố-nhà nước”.
Ở Nahuatl, “thành bang” được dịch là “altepetl”, và giống như các thành bang của Hy Lạp cổ đại, chẳng hạn, các thành bang ở Thung lũng Mexico là những thực thể chính trị độc lập với quân đội thường trực của riêng họ, bản sắc bản địa. và các cơ cấu chính trị và tôn giáo. Smith cho biết, giống như Athens, thành phố Tenochtitlán của người Aztec đã phát triển từ chỗ mờ mịt trở nên nổi bật về mặt quân sự và chính trị thông qua một chương trình liên minh và thống trị quân sự dần dần.
Lúc đầu, như truyền thuyết kể lại , người Aztec đã tồn tại bấp bênh trên hòn đảo của họ, trồng trọt và xây dựng một khu định cư nhỏ dần dần mở rộng. Những chiến binh dũng mãnh, họ thường chiến đấu với các dân tộc khác trong vùng. Những lần khác, họ tự thuê mình làm lính đánh thuê trong nhiều cuộc chiến mà cư dân trong thung lũng tham gia. Theo Bách khoa toàn thư lịch sử thế giới, bằng vũ lực, liên minh hoặc chính trị khéo léo – hoặc kết hợp cả ba – người Aztec dần dần thống trị các bộ lạc và thành phố xung quanh trong khu vực. Có thể người Aztec đã góp phần vào sự sụp đổ của người Toltec, lực lượng chính trị và văn hóa thống trị ở Thung lũng Mexico trước sự trỗi dậy của người Aztec,theo Bách khoa toàn thư lịch sử thế giới .
Năm 1427, Chiến tranh Tepanec – một cuộc xung đột giữa người Aztec chống lại người Tepanec ở thành phố Azcapotzalco – nổ ra. Nó được thúc đẩy bởi một cuộc nội chiến bùng lên giữa hai nhà cai trị Tepanec, những người tranh giành quyền lực sau cái chết của vua Tepanec, Tezozomoc, theo Omni Atlas . Người Aztec đứng về phía một trong những nguyên đơn, một người tên là Tayahuah, người phản đối Maxtla, con trai của Tezozomoc. Ban đầu, cuộc chiến diễn ra không mấy suôn sẻ đối với người Aztec; người cai trị Aztec, một người tên là Chimalpopoca, đã bị giết trong cuộc xung đột. Tuy nhiên, với sự lên ngôi của người cai trị mới của người Aztec, Itzcóatl (người trị vì từ năm 1428 đến năm 1440), cuộc chiến đã có một bước ngoặt kịch tính. Itzcóatl, trong liên minh với một số thành bang, hành quân đến Azcapotzalco, lật đổ Maxtla và chiếm thành phố.
Ngay sau đó, vào năm 1428, Itzcóatl thành lập liên minh với các bang lân cận Texcoco và Tlacopan, hai trong số những thành bang hùng mạnh hơn trong khu vực, theo Bách khoa toàn thư Lịch sử Thế giới. Điều này được gọi là Liên minh ba nước và được một số học giả và nhà khảo cổ học coi là sự khởi đầu của Đế chế Aztec (các học giả khác cho rằng đế chế bắt đầu sớm hơn nhiều vào năm 1325, đó là ngày thành lập Tenochtitlán). Lúc đầu, ba thành phố cai trị thung lũng tương đối ngang nhau. Nhưng dần dần, người Aztec giành được quyền lực chính trị duy nhất và quyền bá chủ khu vực.
Đây là bức vẽ của Hoàng đế Itzcoatl. Anh ta đang mặc một chiếc áo liền quần ngắn làm từ da báo, với chiếc mũ bảo hiểm được làm từ đầu một con báo với bộ lông nhô ra phía trên. Anh ta đang cầm một chiếc khiên hình bầu dục cỡ trung bình có lông vũ treo ở phía dưới trong tay trái và trong tay phải anh ta cầm một cây chùy.
Smith cho biết: “Người Aztec cai trị bằng một chính sách được gọi là ‘kiểm soát gián tiếp’. Đây là một hình thức kiểm soát chính trị, trái ngược với ‘kiểm soát trực tiếp’, không can thiệp trực tiếp vào các thể chế chính trị, văn hóa hoặc tôn giáo của những người bị chinh phục”. nhóm. Smith giải thích, miễn là tỉnh hoặc vùng lãnh thổ trả các khoản thuế cần thiết mà nó nợ Đế chế Aztec đầy đủ và đúng hạn, người Aztec sẽ để các nhà lãnh đạo địa phương yên tâm.
Trong triều đại của Moctezuma I, từ năm 1440 đến năm 1469, người Aztec đã mở rộng biên giới của họ về phía nam đến Thung lũng Oaxaca, phía tây đến Thái Bình Dương và về phía đông đến Vịnh Mexico. Moctezuma cũng tiến hành một cuộc chiến tranh thành công với các dân tộc Mixtec ở miền nam Mexico. Với những khu vực mới này được thêm vào đế chế, hàng hóa thương mại, cống nạp và thuế bắt đầu đổ vào thành phố Tenochtitlán. Những hàng hóa này bao gồm vỏ sò từ cả hai bờ biển, ngọc bích, lông vẹt và da mèo từ các khu rừng nhiệt đới phía nam, cũng như đá quý và kim loại, chẳng hạn như vàng và bạc, từ khắp đế quốc.
Laura Filloy Nadal, phó giám tuyển nghệ thuật của châu Mỹ cổ đại tại Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở Thành phố New York, cho biết: “Đế chế Aztec phát triển từng chút một khi mỗi người cai trị mở rộng lãnh thổ Aztec theo thời gian bằng cách chinh phục và liên minh”. “Mục tiêu của cuộc chinh phục này không chỉ là giành lãnh thổ mà còn là tiếp cận nguyên liệu và hàng hóa từ khắp Trung Mỹ.”
Ahuitzotl, người trị vì từ năm 1486 đến năm 1502, là cháu trai của Moctezuma I và là một nhà lãnh đạo quân sự cực kỳ thành công. Ông đã phát động các chiến dịch quân sự đầy tham vọng nhất so với bất kỳ người tiền nhiệm nào, bổ sung thêm những vùng đất rộng lớn cho đế chế, bao gồm cả vùng đất xa về phía nam mà ngày nay là biên giới phía nam của Mexico và Guatemala. Ông đã thực hiện thành công các chiến dịch quân sự chống lại một số dân tộc Mesoamerican, bao gồm cả người Huastec và người Zapotec. Ông cũng là một nhà xây dựng đầy tham vọng, người đã bổ sung thêm các tòa nhà, đền thờ và cung điện cho Tenochtitlán; tân trang lại Templo Mayor đồ sộ; và phát triển một mạng lưới đường bộ trải rộng nối liền đế quốc từ bờ biển này sang bờ biển khác và từ Bắc vào Nam.
Đế của chiếc hộp đá từng chứa tro cốt của Đại loa Ahuitzotl. Bức phù điêu mô tả Tlaloc, thần mưa, đang lật đổ một bát mưa.
Ahuitzotl cũng nổi tiếng vì đã thúc đẩy phong tục hiến tế của người Aztec. Hiến tế con người đã tồn tại như một phần không thể thiếu trong văn hóa Aztec trong một thời gian dài, nhưng Ahuitzotl đã nâng tập tục này lên một tầm cao không thể tưởng tượng được, thường hiến tế những người bị bắt trong chiến tranh tại đền Huitzilopochtli. Theo Britannica , Ahuitzotl đã hiến tế khoảng 20.000 tù nhân trong các lễ hội xung quanh lễ cung hiến một ngôi đền mới ở Tenochtitlán vào năm 1487.
Người Aztec duy trì và củng cố đế chế của mình thông qua một hệ thống thuế rộng khắp. Smith cho biết đây không chỉ đơn giản là sự tri ân hay khoản thanh toán một lần. Ông nói : “Người Aztec có một hệ thống thuế thường xuyên và phức tạp có thể so sánh được với những gì người La Mã và Hy Lạp đang làm”. Smith cho biết thêm, hạt ca cao và hàng dệt bằng bông, vốn là hình thức tiền tệ của người Mesoamerican, là những hình thức thuế chính mà những người phục tùng phải nộp cho các lãnh chúa Aztec của họ. Hạt ca cao được sử dụng cho các giao dịch tiền tệ nhỏ, trong khi vải bông được sử dụng cho các giao dịch lớn hơn.
Người Aztec duy trì đế chế của họ – và chống lại các xã hội đối địch – thông qua một đội quân được huấn luyện bài bản, hiệu quả cao. Theo Bách khoa toàn thư lịch sử thế giới , tất cả các cậu bé người Aztec đều được huấn luyện tham chiến ngay từ khi còn nhỏ trong các khu quân sự đặc biệt.. Những người tỏ ra có triển vọng đặc biệt sẽ được giới thiệu vào quân đội, nơi đầu tiên họ hỗ trợ các chiến binh khác bằng cách mang theo vũ khí và vật tư và đôi khi hoạt động như quân giao tranh. Mãi sau này, những chiến binh trẻ này mới được phép chiến đấu tay đôi. Một trong những mục tiêu chính của chiến tranh Aztec là bắt giữ các nạn nhân hiến tế; trên thực tế, một chiến binh Aztec được coi là thành công và có được địa vị dựa trên số lượng chiến binh mà anh ta có thể bắt được trong trận chiến, và toàn bộ cuộc chiến – được gọi là Cuộc chiến tranh hoa – diễn ra với các nhóm lân cận với mục đích duy nhất là bắt giữ các chiến binh của kẻ thù. Một chiến binh bắt được 20 người bị bắt sẽ được phép gia nhập các đơn vị chiến đấu tinh nhuệ của quân đội Aztec, chẳng hạn như các đơn vị báo đốm và đại bàng.
Vào đầu thế kỷ 16, Đế quốc Aztec đã ở đỉnh cao quyền lực. Nhà nước Aztec được tổ chức tốt, với một hệ thống quan liêu phức tạp bao gồm các thống đốc, binh lính, tòa án, người thu thuế, các quan chức dân sự và tôn giáo. Đứng đầu kim tự tháp thứ bậc này là quốc vương, được gọi là “tlatoani” ở Nahuatl. Theo Britannica, quốc vương cai trị khoảng 5 triệu đến 6 triệu người trải rộng trên 80.000 dặm vuông (207.200 km vuông) . Khu vực rộng lớn này có khoảng 400 đến 500 thành phố.
Tenochtitlán, thủ đô của người Aztec
Ngày nay, Tenochtitlánđược chôn cất dưới thành phố Mexico ngày nay. Tuy nhiên, khoảng 500 năm trước, thủ đô của người Aztec là một đô thị thịnh vượng với khoảng 400.000 cư dân, khiến nó lớn hơn hầu hết các thành phố lớn ở châu Âu cùng thời. Được bố trí với những đại lộ thẳng tắp và những con đường đắp rộng nối thành phố với bờ hồ, Tenochtitlán là một thành phố với các kim tự tháp, đền thờ, cung điện, hồ chứa nước ngọt nhân tạo và các khu vườn. Thậm chí còn có một hệ thống dẫn nước lớn dẫn nước từ dãy núi Sierra Madre xa xôi trực tiếp đến thành phố. Người Aztec cung cấp thức ăn cho cư dân thành phố thông qua một hệ thống nông nghiệp phức tạp được tạo thành từ “chinampa” hay “vườn nổi”, là những hòn đảo nhân tạo được tạo ra bằng cách thêm các lớp bùn, cành cây và thảm thực vật liên tiếp cho đến khi một hòn đảo nhỏ được hình thành.Công nghệ Hort .
Theo Bách khoa toàn thư Lịch sử Thế giới, ở trung tâm thành phố là một khu vực được gọi là Khu thiêng liêng, nơi có các đền thờ của các vị thần và một sân bóng hoành tráng. Ngôi đền nổi bật nhất ở Sacred Precinct là Templo Mayor, hay “Ngôi đền lớn”. Kim tự tháp cao chót vót này, thống trị đường chân trời của thành phố, được bao quanh bởi hai ngôi đền: một ngôi đền thờ Huitzilopochtli và ngôi đền kia thờ thần mưa Tlaloc. Hai cầu thang song song, hai bên là những đầu rắn lớn được chạm khắc bằng đá bazan, dẫn lên kim tự tháp từ mặt đất.
Bản đồ thủ đô của người Aztec, Tenochtitlán. Ở giữa là quảng trường có các địa danh tượng trưng cho Tenochtitlán. Xung quanh là bản vẽ những con đường chính dẫn ra khỏi thủ đô và rất nhiều ngôi nhà nhỏ, rồi xung quanh đó là biển, rồi nhiều thành phố hơn.
Theo Nadal, Templo Mayor đo được 256 feet (78 mét) ở chân đế từ bắc xuống nam và 274,3 feet (83,6 m) từ đông sang tây. Chiều cao của nó là 148 feet (45 m), chiều dài tương đương với Kim tự tháp Mặt trăng , kim tự tháp lớn thứ hai ở Trung Mỹ, nằm ở thành phố Teotihuacan thời tiền Tây Ban Nha, nằm ngay phía đông Thành phố Mexico ngày nay. Ông Nadal cho biết vật liệu được sử dụng để xây dựng Templo Mayor bao gồm đá lửa, đất, đá vôi, cát và gỗ.
Mặc dù Templo Mayor được phát hiện vào năm 1914 nhưng nó chỉ được khai quật rộng rãi vào năm 1978, khi nhà khảo cổ học người Mexico Eduardo Matos Moctezuma và các đồng nghiệp của ông đã phát hiện hoàn toàn kim tự tháp từ đống đổ nát đã bao phủ nó trong nhiều thế kỷ, Nadal nói. Họ phát hiện ra rằng, mặc dù việc xây dựng cấu trúc ban đầu bắt đầu vào năm 1325, ngôi đền đã được cải tạo ít nhất sáu lần trong nhiều thế kỷ, đạt đến hình thức cuối cùng ngay trước khi nhà chinh phục Tây Ban Nha Hernán Cortés đến vào năm 1519.
Tôn giáo Aztec
Người Aztec là những người theo thuyết đa thần – nghĩa là họ ủng hộ một loạt các vị thần, mỗi vị thần có sức mạnh, tính khí và biểu tượng khác nhau. Theo một số ước tính, không dưới 200 vị thần đã tạo nên đền thờ của người Aztec, theo ThoughtCo . Có bốn vị thần lớn và vô số các vị thần nhỏ. Theo Britannica, vị thần chính của đền thờ người Aztec là Huitzilopochtli, một vị thần chiến tranh có tên được dịch là “chim ruồi thuận tay trái” hoặc “chim ruồi phương nam”. Anh ta gắn liền với mặt trời và lửa, và thường được miêu tả là một chiến binh mặc bộ lông chim ruồi đầy màu sắc và một tay cầm khiên và tay kia cầm một con rắn. Phần dưới khuôn mặt của anh ấy thường có màu xanh lam, trong khi phần trên có màu đen.
Một vị thần Aztec quan trọng không kém là Quetzalcoatl, tên có nghĩa là “con rắn có lông”. Ông là vị thần của ánh sáng, trí tuệ và nghệ thuật, đồng thời gắn liền với gió và hành tinh Venus . Trong văn hóa Aztec, ông đã tặng một số món quà cho loài người – bao gồm sách (mật mã), lịch và ngô (ngô) – và, trong một số mô tả, ông phản đối việc hiến tế con người. Một số đề cập sớm nhất về Quetzalcoatl đến từ địa điểm Teotihuacan thời tiền Tây Ban Nha, nơi họa tiết con rắn có lông vũ rất phổ biến trong nghệ thuật của thành phố. Ông cũng được tôn thờ bởi người Maya của Yucatán, người biết ông là Kukulcan (cũng đánh vần là Kukulkan).
Một bức vẽ về vị thần Aztec Huitzilopochtli. Anh ta được miêu tả đang nhảy giữa, một chân giơ lên, một chân xuống (chuông quanh hai mắt cá chân) và cả hai tay đưa ra phía trước – một tay cầm quyền trượng và tay kia cầm một chiếc khiên được trang trí. Anh ta đang đội một chiếc mũ cầu kỳ được làm từ những sợi tóc dài màu xanh lá cây. Anh ta cũng có một chiếc áo choàng trông giống đầu chim và có bộ lông dài màu xanh lá cây.
Tezcatlipoca, có nghĩa là “gương hút thuốc”, là vị thần phán xét của người Aztec, Trái đất , bói toán, ma thuật và màn đêm. Mặc dù được miêu tả là “vị thần vô hình”, nhưng ông thường được miêu tả trong nghệ thuật Aztec với các sọc đen và vàng vẽ trên mặt, lông diệc trên đầu, vỏ sò trên cổ tay và mắt cá chân, cùng một chiếc khiên đầy màu sắc. Anh ta cũng mang theo một chiếc gương hắc thạch mà anh ta dùng để đoán tương lai và nhìn thấu suy nghĩ của con người. Ông cũng được tôn thờ bởi các xã hội Mesoamerican khác, chẳng hạn như người Toltec và Maya.
Người Aztec cũng tôn thờ thần mưa Tlaloc, tên của vị thần này có nghĩa là “người khiến vạn vật nảy mầm”. Anh ta thường được miêu tả trong nghệ thuật Mesoamerican đeo một chiếc mặt nạ có răng nanh nhô ra, tương tự như báo đốm. Ngoài mưa, Tlaloc còn gắn liền với nông nghiệp, khả năng sinh sản và bão tố. Ông là một trong những vị thần Mesoamerican cổ xưa nhất, theo ThoughtCo., với những mô tả về Tlaloc xuất hiện sớm nhất là nền văn hóa Olmec, vốn phát triển mạnh mẽ ở các bang Veracruz và Tabasco hiện đại của Mexico từ năm 1200 trước Công nguyên đến năm 400 trước Công nguyên.
Sự sụp đổ của đế chế Aztec
Nadal nói: “Vào thời Moctezuma II, đầu thế kỷ 16, Đế chế Aztec đã có quy mô lớn nhất. “Đế quốc được chia thành ít nhất 61 tỉnh bao phủ hầu hết khu vực miền trung Mexico ngày nay.” Tuy nhiên, vào năm 1519, Cortés xâm lược Đế chế Aztec. Cùng với 500 binh sĩ Tây Ban Nha, ông đổ bộ vào Veracruz và tiến quân vào đất liền, liên minh với một số nhóm bản địa xung đột với sự cai trị của người Aztec, đặc biệt là người Tlaxcalan, một dân tộc nói tiếng Nahuatl đến từ Tlaxcala, những người đã quyết liệt chống lại sự cai trị của người Aztec và là người không bao giờ thành công trong việc chinh phục.
Khi Cortés đến Tenochtitlán, ông chỉ huy hàng nghìn chiến binh, tất cả đều có ý định lật đổ Đế chế Aztec và cướp phá thành phố. Người Aztec, dưới sự cai trị mới của họ, Cuauhtémoc, lúc đầu đã phản kháng gay gắt. Nhưng những vũ khí sắt ưu việt, súng hỏa mai (súng trường), đại bác và kỵ binh của người Tây Ban Nha cũng như của người Tlaxcalan thù địch cuối cùng đã tỏ ra quá sức đối với người Aztec. Năm 1521, Cortés và các đồng minh của ông đã thành công trong việc chiếm thành phố.
Nhưng sức mạnh vũ khí không phải là yếu tố duy nhất dẫn đến sự diệt vong của người Aztec.
Hình ảnh tàn tích của Templo Mayor từng là một trong những ngôi đền chính của người Aztec. Chỉ còn lại phần móng và vài bậc thang ở bên hông tòa nhà.
Smith nói: “Các căn bệnh ở châu Âu, đặc biệt là bệnh đậu mùa , đóng vai trò quyết định trong chiến thắng của Cortés”. “Người bản địa đơn giản là không có khả năng miễn dịch và căn bệnh này đã tàn phá khu vực – giết chết hàng nghìn người.”
Theo Suzanne Alchon, nhà sử học và tác giả cuốn sách “Dịch hại trên đất: Dịch bệnh thế giới mới trong góc nhìn toàn cầu ” (Nhà xuất bản Đại học New Mexico, 2003), khoảng một phần tư đến một nửa dân số của Thung lũng Mexico, bao gồm cả người Aztec và các dân tộc bản địa khác, đã chết vì căn bệnh này.
Ngày nay, dù đúng hay sai, người Aztec được biết đến trong trí tưởng tượng của mọi người chủ yếu là những chiến binh dũng mãnh tham gia vào lễ hiến tế con người đẫm máu. Nhưng họ còn hơn thế nữa, Smith cho biết: Họ có lẽ đã tạo ra nền văn minh phức tạp nhất ở Trung Mỹ và tham gia vào các dự án xây dựng và kỹ thuật lớn cạnh tranh và, trong một số trường hợp, còn vượt qua cả những dự án đang được tiến hành ở châu Âu cùng thời điểm. Các nghệ nhân Aztec đã tạo ra một số tác phẩm nghệ thuật đặc biệt nhất ở châu Mỹ và những tác phẩm bằng đá, lông vũ và gốm kỳ diệu của họ hiện đang được trưng bày trong các bảo tàng trên khắp thế giới.
