Tạp bút của Y Nguyên
Tôi sinh đất Phú, miền Trung, tháng 7. Mở mắt chào đời trong tiếng rít Nam cồ xoe xoé. Lớn lên qua những mùa Nam cồ hạnh hao, mịt mù bụi đỏ. Cái gió Nam cồ “chuyên cần và phóng túng” từng ám ảnh những người con đất Phú, từng ám ảnh thơ Trần Mai Ninh cũng ám cả vào giấc mơ tôi – những giấc mơ giần giật gió Nam cồ…
Nam chính thực là gió mùa Tây Nam. Cồ chỉ loài cầm trống: gà cồ, vịt cồ, chim cồ… Đã “cầm” tất. biết bay. Đã “cồ” tất hung dữ, ngang tàng, bạo liệt. Cái hình dung từ Nam cồ kia thật quá đầy, quá đủ để diễn tả một hiện tượng thiên nhiên vừa đáng yêu vừa đáng ghét, vừa mời gọi vừa đuổi xua làm nên chất người miền Trung, chất đất miền Trung. Cái tố chất đặc thù của tinh thần chịu đựng, của thói quen âm thầm, nhẫn nại, của triết lý thẳm sâu – mềm mà bất khuất, nhược vẫn lâu bền…
Gió mùa Tây Nam không riêng dải đất miền Trung; nhưng chỉ có miền Trung; nơi bị “bức trường thành” Trường Sơn chắn ngang, gió Tây Nam mới hoá Nam của vùng Phú Yên – Bình Định. Mà cũng không phải cồ suốt mùa Nam 4 tháng; gió Nam chỉ thực sự hung dữ, thực sự “cồ” vào tháng 7 hàng năm. Hành trình gian nan của gió qua chập chùng đồi, núi, vực, khe đã vắt kiệt lần hơi nước mát mang theo khiến gió thay đổi tính tình – trở nên nóng nảy, lồng lộn, hung hăng như muốn “trút giận” lên bầu trời, mặt đất. Miền Trung nặng gánh oằn lưng dưới thiên tai, bão lụt, còn được “thử thách” thêm bằng cái tiết hè – thu bức bối, hanh hao những đợt gió Nam cồ! “Vè thời tiết” Bình Định – Phú Yên chừa nguyên một đoạn 4 câu chỉ để kể chuyện… gió Nam:
…Tháng 4 Nam non
Tháng 5 Nam giòn
Tháng 6 Nam vãi
Tháng 7 Nam “giã bãi”…
Nam non chỉ Nam mở màn, mới sinh – còn gọi là Nam mái (có “cồ” tất có “mái”. Hay cho trí tưởng tượng phong phú của người – vô hình trung đã biến gió Nam thành một sinh thể, không còn là một hiện tượng tự nhiên), bắt đầu thổi lao xao từ tháng 4 Âm lịch hàng năm. Ấy là lúc gió Nam hãy còn “hiền”, lúc có lúc không, chỉ vừa đủ để nhắc nhở người miền Trung “chuẩn bị tinh thần”! Chính thức là Nam, Nam giòn, phải tháng 5 mới bắt đầu thực sự. Liên tục, mạnh dần, thổi giòn không ngơi, từ tháng 5 sang tháng 6 gió Nam từng bước “trưởng thành”, càng lúc càng hung hăng; và cực cùng, đỉnh cao chính là… Nam vãi. “Vãi” gì? “Vãi” cát, “vãi” bụi, “vãi tung hê tất cả những vật gì không chống cự nổi, không kịp trốn lánh khỏi bước chân dũng mãnh, bạo cuồng của gió Nam. Nam tháng 6, ấy đích thực là Nam, Nam đúng nghĩa, Nam “cồ”! Nhà cửa mù bụi. Đường sá mù bụi. Lúa vàng. Cây héo. Và người – người cũng xác xơ, bức bối, dễ giận hờn, nghiệt ngã, sân si hơn trong ngọn gió Nam cồ…
Nữ Trạng Nguyên duy nhất nước Nam
Kịch thơ Lý Chiêu Hoàng
Tả quân Lê Văn Duyệt, võ công và hàm oan
Văn hóa của căn nhà Việt
May, cái gì quá đủ, quá đầy ắt chẳng sống lâu. Lên tới đỉnh cao tất có ngày phải xuống. Ngọn gió Nam cồ, Nam vãi kia – sau khi hào phóng tiêu pha năng lượng trong hành trình thử thách – xem ra bắt đầu mệt mỏi, bắt đầu chịu thua, không muốn “ăn thua” thêm cùng đất và người. Nam tháng 7 chập chờn, nuối tiếc bằng những cơn giật bất ngờ nhưng đã yếu đi, thưa đi; chỉ còn miễn cưỡng, gượng gạo như muốn vớt vát chút gì làm tin trước “giã bãi” cuộc chơi; một cuộc chơi mà uy lực nóng nảy, ngược ngạo, hung hăng không thắng nổi tính nhẫn nại, kiên bên bị của con người…
Tôi yêu gió Nam cồ. Thứ gió – dù cho khắc nghiệt, dữ dội, bạo cuồng đã góp phần hun đúc, luyện rèn nên tính cách miền Trung. Không có gió Nam cồ sẽ không phải miền Trung. Chưa nếm gió Nam cổ sẽ chưa phải người Trung. Người Trung mộc mạc cần cù, ít nói; nhưng giấc mơ Trung luôn hừng hực, xôn xao những trận gió Nam cồ… *
