Một bảng đồng phác họa đoàn người Phoenician dâng cống phẩm cho vua Assyria đến từ thành phố Cidon và Tyre
Vương quốc Lydia
Khi đế chế Hittite sụp đổ vào thế kỷ 8 TCN, những nước kế vị trong các lĩnh vực quyền lực chính của vương quốc này là vương quốc Lydia. Người Lydia xác lập sự cai trị của mình ở nơi nay là nước Cộng hoà Thổ Nhĩ Kỳ ở Anatolia. Họ nhanh chóng nắm quyền kiểm soát các thành phố Hy Lạp nằm trên bờ biển Tiểu Á và toàn bộ cao nguyên phía tây sông Halys. Nhưng quyền lực của họ không kéo dài được lâu. Năm 550 TCN vị vua nổi tiếng của họ, Croesus, tưởng tượng rằng mình nhìn thấy một cơ hội tốt để có thêm lãnh thổ của người Mede ở phía đông sông Halys. Vua của người Mede đã bị Cyrus người Ba Tư truất phế. Nghĩ rằng đây là một thắng lợi dễ dàng cho các đạo quân của mình, Croesus tiến quân để chiếm lãnh thổ bên kia sông. Sau một trận chiến bất phân thắng bại với Cyrus, ông trở lại kinh thành (Sardis) để củng cố lực lượng. Ở đây Cyrus bắt được ông trong một cuộc tập kích bất ngờ, rồi thiêu hủy cả kinh thành. Người Lydia không bao giờ hồi phục sau cuộc tập kích này, ít lâu sau toàn bộ lãnh thổ của họ, kể cả các thành phố Hy Lạp ở bờ biển, đều thuộc quyền kiểm soát của Cyrus Đại đế.
Người Lydia và văn hóa
Người Lydia là một dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Ấn-Âu, có lẽ là sự pha trộn giữa các dân tộc bản địa Tiểu Á với các nhóm di cư từ Đông Âu. Hưởng lợi từ lợi thế của vị trí thuận lợi và tài nguyên phong phú, họ thụ hưởng mức sống cao nhất trong thời cổ đại. Họ nổi tiếng với vẻ đẹp rực rỡ từ các chiến xa ngựa kéo bọc thép và công dân có rất nhiều vàng và đồ vật xa xỉ. Của cải của nhà vua là một huyền thoại, được xác nhận bằng sự ví von “giàu như Croesus”. Nguồn chủ yếu dẫn đến sự thịnh vượng này là vàng đãi từ sông suối, len từ hàng ngàn con cừu nuôi thả trên đồi, và lợi nhuận từ thương mại trên khắp đất nước từ thung lũng Tigris-Euphrates đến tận biển Aegea. Nhưng cùng với tất cả tài sản và cơ hội tiêu khiển của mình, họ thành công trong việc tạo ra một đóng góp duy nhất độc đáo cho nền văn minh. Đó là hệ thống tiền tệ từ electrum hay “vàng trắng”, một hỗn hợp tự nhiên giữa vàng và bạc được tìm thấy trong cát ở sông. Cho đến lúc này tất cả hệ thống tiền tệ đều gồm vòng hay thỏi kim loại. Đồng tiền mới, có nhiều kích cỡ khác nhau, được đóng dấu có giá trị rạch ròi ít nhiều do sự tùy tiện của nhà cai trị phát hành ra đồng tiền ấy chổi quét nhà cán nhựa.
Các thành phố và liên bang Phoenicia
Trái với người Lydia, chiếm được uy thế của họ do sự sụp đổ của người Hittite, là người Phoenicia, những người được hưởng lợi từ sự phá vỡ uy thế của người Aegea. Nhưng người Phoenicia không phải là người xâm chiếm cũng không phải là người kiến tạo đế chế. Họ sử dụng ảnh hưởng của mình thông qua nghệ thuật hoà bình, nhất là thông qua thương mại. Trong hầu hết lịch sử của họ, hệ thống chính trị của họ là một liên bang lỏng lẻo gồm nhiều thành phố-thành bang, thường mua sự an toàn của mình bằng cách nộp cống vật cho các cường quốc nước ngoài. Lãnh thổ họ chiếm đóng là một dải hẹp giữa núi Lebanon và Địa Trung Hải. Với hải cảng tốt nằm ở vị trí trung tâm, nơi này rất thích hợp cho thương mại. Các trung tâm thương mại quan trọng bao gồm Tyre, Sidon và Beirut. Dưới sự lãnh đạo của Tyre, Phoenicia đạt đỉnh điểm trong thành tựu văn hóa, từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 8 TCN. Trong thế kỷ 6 TCN, người Phoenicia, dưới sự thống trị của người Chaldean rồi sau đó của người Ba Tư, tỏ ra vượt trội. Năm 332 TCN, Tyre bị Alexander Đại đế hủy diệt sau khi vây thành trong bảy tháng.
Thành tựu của người Phoenician
Người Phoenicia là một dân tộc nói ngôn ngữ Semite, họ thể hiện rất ít thiên tài sáng tạo, nhưng là những người rất giỏi trong việc làm cho thành tựu của các dân tộc khác thích nghi với mình. Họ không có nghệ thuật độc đáo nào đáng giá, và họ chỉ có những đóng góp không đáng kể trong văn học. Tín ngưỡng của họ, giống như tín ngưỡng của người Canaan, mang đặc điểm hiến tế người cho nam thần Moloch và bằng những nghi thức sinh sản dâm loạn. Tuy nhiên, họ lại vượt trội trong sản xuất chuyên môn hóa và trong địa lý cũng như hàng hải. Họ nổi tiếng khắp thế giới cổ đại với ngành công nghiệp sản xuất thủy tinh và kim loại và loại thuốc nhuộm màu tía làm từ động vật thân mềm ở các vùng biển lân cận. Họ phát triển nghệ thuật hàng hải đến một trình độ có thể đi đêm bằng cách quan sát sao trời. Đối với các dân tộc có tính phiêu lưu kém hơn, sao Bắc Đẩu có một thời gian được gọi là sao Phoenicia. Người ta cho rằng có một nhóm người Phoenicia đã đi vòng quanh châu Phi bằng dường biển. Thành tựu kéo dài nhất của người Phoenicia, là sự hoàn thiện và phổ biến bảng chữ cái trên nguyên tắc do người Ai Cập khám phá. Đóng góp của người Phoenicia là sự chấp nhận hệ thống ký hiệu tượng trưng cho các âm trong tiếng nói con người, và sự loại bỏ chữ viết tượng hình hay âm tiết. Người Ai Cập, như chúng ta đã thấy, đã đạt được bước dầu trong số các bước này, chứ không phải bước thứ hai.
